W poszczególnych systemach prawnych istnieją różne regulacje dotyczące związku małżeńskiego. Małżeństwo w prawie kanonicznym jest tego najlepszym przykładem. W tym artykule przyjrzymy się szczegółowym rozwiązaniom dotyczącym tej kwestii.
Czym jest małżeństwo kanoniczne?
Małżeństwo w prawie kanonicznym określa się łacińskim terminem matrimonium. Zostało ono szczegółowo uregulowane w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 r. (KPK 83).
W tym kontekście warto zwrócić uwagę na kan. 1055 § 1 KPK 83. W przepisie tym stwierdzono, iż małżeńskie przymierze, przez które mężczyzna i kobieta tworzą ze sobą wspólnotę całego życia, skierowaną ze swej natury na dobro małżonków oraz na zrodzenie i wychowanie potomstwa, zostało między ochrzczonymi podniesione przez Chrystusa Pana do godności sakramentu. Jest to więc bardzo ogólne pojęcie, w którym określono również cele instytucji małżeństwa.
Warto również dodać, że zawarcie małżeństwa jest czynnością prawną. Z tego względu musi ono spełniać szereg warunków, aby było ważne. Wspominałem o tym przy okazji jednego z moich poprzednich wpisów.
W świetle przepisów prawa kanonicznego można wyróżnić kilka rodzajów małżeństwa. Po pierwsze małżeństwo może być ważne (matrimonium validum) albo nieważne (matrimonium invalidum). O ewentualnej nieważności zawsze decyduje sąd biskupi. Warto jednak podkreślić, że małżeństwo cieszy się przychylnością prawa, co oznacza, że uznaje się je za ważne do momentu wydania wyroku stwierdzającego nieważność związku. W takim przypadku można mówić o małżeństwie domniemanym (matrimonium putativum).
Mówiąc o ważności małżeństwa, warto też zwrócić uwagę, że mogą być one zwyczajnie ważne bądź uważnione. W pierwszym przypadku związek jest ważny od momentu jego zawarcia. Z kolei gdy idzie o uważnienie, może tutaj wyróżnić uważnie zwykłe oraz uważnienie w zawiązku.
Kolejną kwestią jest dopełnienie małżeństwa. Polega ono na podjęciu współżycia małżeńskiego w sposób ludzki, czyli poprzez akt świadomy i dobrowolny. W tym kontekście można więc wyróżnić małżeństwo dopełnione (matrimonium consummatum) i niedopełnione (matrimonium non consummatum).
Małżeństwo kanoniczne i jego cele
Zgodnie z prawem kanonicznym można wyróżnić dwa cele małżeństwa. Pierwszym z nich jest dobro małżonków (bonum coniugum), natomiast drugim dobro potomstwa (bonum prolis).
Dobro małżonków
Istotą małżeństwa jest dążenie do dobra małżonków. Pod tym pojęciem należy rozumieć ich wspólne dojrzewanie duchowe przez całe życie, które ma prowadzić do zbawienia. Trwanie w wierności przymierzu małżeńskiemu, wychowywanie dzieci oraz wzajemna pomoc są kluczowe dla osiągnięcia tego dobra.
Najważniejszym darem, jaki przynosi wspólnota małżeńska, jest wzajemna pomoc, która powinna obejmować wszystkie aspekty życia i być nieograniczona. Wynika ona z jedności małżeńskiej i jest jej potwierdzeniem.
Dobro potomstwa
Dobro potomstwa w małżeństwie obejmuje nie tylko samo zrodzenie, ale i pełne wychowanie dzieci. W tym kontekście warto dodać, że nauki Soboru Watykańskiego II odeszły od wyłącznie prokreacyjnej i prawnej wizji małżeństwa, podkreślając przy tym, że małżeństwo jest wspólnotą miłości i wzajemnego daru z siebie.
Małżeństwo definiowane jest jako przymierze, w którym mężczyzna i kobieta tworzą wspólnotę życia, ukierunkowaną na zrodzenie i wychowanie potomstwa. Posiadanie dzieci jest zatem nieodłącznym elementem tego przymierza i powinno być uwzględnione w akcie woli podczas zawierania małżeństwa. Brak nastawienia na posiadanie potomstwa może skutkować nieważnością związku.
Dziecko ma prawo do przyjęcia pełnego miłości przez swoich rodziców. Wychowanie potomstwa jest więc integralną częścią bonum prolis, a jego celem jest zapewnienie dziecku prawidłowego rozwoju intelektualnego, społecznego, moralnego, religijnego i fizycznego. Rodzice mają prawo i obowiązek kształtować swoje dzieci, aby mogły się poprawnie rozwijać i włączyć do społeczeństwa. Wychowanie to powinno być całościowe i wszechstronne, aby mogło zapewnić dziecku harmonijny rozwój w każdej sferze życia.
Istotne przymioty małżeństwa
Istotne przymioty małżeństwa to jedność i nierozerwalność. Oprócz tego na szczególną uwagę zasługuje sakramentalność związku. Tę ostatnią omówię w kolejnej części mojego artykułu.
Jedność małżeństwa
Jedność małżeństwa, inaczej nazywana jest monogamią, opiera się na związku jednego mężczyzny z jedną kobietą. Monogamia kontrastuje z poligamią, gdzie jeden z małżonków pozostaje związany z wieloma partnerami równocześnie, przybierając formę poliandrii (jedna kobieta z wieloma mężczyznami) lub poligynii (jeden mężczyzna z wieloma kobietami).
W prawie kanonicznym silnie podkreślono monogamiczny charakter małżeństwa, zabraniając tym samym zawierania drugiego związku małżeńskiego podczas trwania pierwszego.
Nierozerwalność małżeństwa
Nierozerwalność małżeństwa oznacza, że związek małżeński jest trwały i nie może być on zakończony, aż do śmierci jednego z małżonków. Chodzi tutaj oczywiście o związek, który jest ważnie zawarty. Nierozerwalność małżeństwa ma dwa aspekty: wewnętrzny i zewnętrzny.
Jeżeli chodzi o nierozerwalność wewnętrzną, oznacza ona, że małżeństwo nie może być rozwiązane z powodu upływu czasu, zmiany okoliczności, ani na skutek wzajemnej zgody małżonków. Ta trwałość i dozgonność dotyczą wszystkich ważnie zawartych małżeństw, a w szczególności tych sakramentalnych.
Z kolei nierozerwalność zewnętrzna odnosi się do faktu, że węzeł małżeński nie może być rozłączony ani przez prawo Boże, ani przez prawo kościelne czy też jakiekolwiek inne prawo ludzkie.
Małżeństwo jako sakrament
Małżeństwo w Kościele katolickim jest sakramentem. Pod tym pojęciem należy rozumieć specjalną więź, jaka łączy Chrystusa z Kościołem, będącą widzialnym znakiem niewidzialnej łaski.
Sakramentalnym jest każde małżeństwo zawarte przez osoby ochrzczone, o ile zawarto je ważnie. Małżeństwo ochrzczonych niekatolików również uznaje się za sakrament. Z kolei małżeństwa osób nieochrzczonych, mimo ważności, nie są sakramentem ze względu na brak zdolności do przyjęcia innych sakramentów poza chrztem. Jednakże po przyjęciu chrztu przez małżonków ich małżeństwo uzyskuje status sakramentu bez potrzeby ponawiania zgody małżeńskiej. Warto również zwrócić uwagę, iż większość teologów uważa, że małżeństwo osoby ochrzczonej z nieochrzczoną, nawet z dyspensą od przeszkody różnej religii, nie jest sakramentem.
Małżeństwo w Kościele katolickim to niezwykle ważna instytucja, która dotyczy większości wiernych. Ze względu na złożoność problematyki dotyczącej tego zagadnienia w kolejnych artykułach omówię inne kwestie z nim związane.