Darowizna jest czynnością prawną często wykonywaną w ramach relacji rodzinnych. Potocznie mówi się, że ktoś komuś coś przepisał. Mówiąc jednak językiem prawnym, dokonał on darowizny. Co warto wiedzieć na ten temat?
Czym jest darowizna?
Darowizna to nic innego jak umowa, której celem jest nieodpłatne przekazanie jakiejś części majątku darczyńcy na rzecz obdarowanego. Została ona uregulowana szczegółowo w Kodeksie cywilnym (art. 888-902 KC).
Co może być przedmiotem darowizny? W przepisach nie przewidziano jakichś ograniczeń w tym zakresie. Oznacza to, że można przekazać drugiej osobie zarówno prawa majątkowe, jak i niemajątkowe.
Warto zwrócić uwagę, że po stronie darczyńcy może występować kilka osób. Tak jest np. wówczas, gdy rodzice przekazują swojemu dziecku dom. Analogicznie wygląda sytuacja po stronie obdarowanej. Tam również może być kilka osób, np. wówczas, gdy matka przekazuje dom synowi i jego żonie.
Forma umowy darowizny
Aby umowa darowizny wywarła pożądane skutki prawne, musi zostać zawarta w odpowiedniej formie. Jednakże sprawa jest nieco bardziej skomplikowana, niż mogłoby się to wydawać na pierwszy rzut oka.
Zasadniczo oświadczenie woli dotyczące dokonania darowizny powinno zostać złożone w formie aktu notarialnego. Jeżeli jednak darowizna została już wcześniej dokonana, a więc wydano przedmiot umowy, wymóg ten nie musi być zachowany.
Reguła, o której mowa powyżej nie znajduje zastosowania w przypadku, gdy w przepisach przewidziano wymóg zachowania formy szczególnej. Najlepszym tego przykładem są nieruchomości. W ich przypadku konieczne jest bowiem zachowanie formy aktu notarialnego. W przeciwnym razie umowa darowizny będzie nieważna.
Czy można odwołać darowiznę?
Zgodnie ze starym ludowym porzekadłem kto daje i odbiera, ten się w piekle poniewiera. Czy zatem można odwołać darowiznę?
Żeby odpowiedzieć na to pytanie, należy dokonać pewnego rozróżnienia przypadków. Pierwszym z nich jest darowizna niewykonana, natomiast drugim wykonana.
Odwołanie darowizny niewykonanej
Zgodnie z prawem darczyńca ma możliwość odwołania darowizny, której jeszcze nie wykonał. Muszą jednak zaistnieć określone okoliczności. Pierwszą z nich jest sytuacja, w której tan majątkowy darczyńcy uległ po zawarciu umowy darowizny takiej zmianie, że jej wykonanie nie jest możliwe. Z kolei drugi przypadek ma miejsce wówczas, gdy wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla własnego utrzymania darczyńcy bądź ciążących na nim obowiązków alimentacyjnych.
W kontekście powyższego warto dodać, że wykonanie darowizny jest przejawem dobrej woli darczyńcy. Ten ostatni bowiem nie powinien stać się pokrzywdzonym w wyniku zawarcia tego rodzaju umowy.
Odwołanie darowizny wykonanej
Z prawnego punktu widzenia nie ma przeszkód, aby darowizna został odwołana nawet kilka lat po jej wykonaniu, aczkolwiek musi zostać spełniony jeden warunek. Mianowicie chodzi tutaj o rażącą niewdzięczność po stronie obdarowanego. Tutaj pojawia się pewne ograniczenie. Otóż darczyńca może odwołać wykonaną darowiznę w terminie roku, licząc od momentu, w którym dowiedział się o rażącej niewdzięczności obdarowanego.
W jaki sposób można definiować wspomnianą rażącą niewdzięczność? Pod tym pojęciem należy rozumieć takie zachowanie obdarowanego (działanie lub zaniechanie), które jest skierowane przeciwko darczyńcy. Najczęściej jest to więc brak pomocy darczyńcy w potrzebie, czy też dopuszczenie się przeciwko niemu przestępstwa.
Warto jednak zwrócić uwagę na jedną rzecz. Odwołanie darowizny nie jest bowiem możliwe, gdy darczyńca przebaczył obdarowanemu.
Darowizna a małżeństwo
W wielu rodzinach zdarza się tak, że obdarowanymi są małżonkowie. Wówczas – jeżeli pozostają oni we wspólności ustawowej (szerzej na ten temat pisałem tutaj) – przedmiot darowizny wchodzi do ich majątku wspólnego. W przeciwnym razie darowizna ta wejdzie w skład majątku osobistego danego małżonka.
W przypadku, gdy darczyńca odwołał darowiznę wobec jednego z małżonków, jej przedmiot staje się współwłasnością w równych częściach. Dzięki temu darczyńca może żądać przeniesienia udziału należącego do tego małżonka, a jeśli byłoby to niemożliwe, zwrotu tego udziału.
Natomiast jeśli to małżonkowie dokonali wspólnie darowizny, odwołanie jej tylko przez jednego małżonka jest możliwe dopiero po ustaniu ustawowej wspólności majątkowej, jeżeli jej przedmiot wchodzi w skład wspólności ustawowej. Innymi słowy, jeżeli trwa wspólność majątkowa, małżonkowie mogą odwołać darowiznę jedynie wspólnie.
Czy zawsze można odwołać darowiznę?
Jak już wspomniałem wcześniej, odwołanie darowizny możliwe jest w kilku przypadkach. Istnieje jednak pewna sytuacja, w której nie jest to możliwe. Mianowicie jest tak, jeżeli darowizna czyni zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego. Chodzi tutaj przede wszystkim o normy moralne i zasady słuszności.
Decydując się na darowanie komuś jakiegoś składnika swojego majątku, warto mieć świadomość tego, czym w rzeczywistości jest darowizna. Co więcej, trzeba też pamiętać, że darczyńca może ją odwołać w określonych przez prawo przypadkach.