We współczesnym świecie ludzie coraz częściej zawierają znajomości z innych krajów i kultur. Co więcej, niekiedy nawet przeradzają się one w małżeństwa. W jaki sposób do takich związków podchodzi Kościół katolicki? Okazuje się, że małżeństwo mieszane regulowane jest przez prawo kanoniczne.
Małżeństwo mieszane – pojęcie
Poprzez małżeństwo mieszane należy rozumieć związek małżeński dwóch osób, z których jedna została ochrzczona w Kościele katolickim lub po chrzcie została do niego przyjęta, z kolei druga należy do Kościoła lub wspólnoty kościelnej niemającej pełnej łączności z Kościołem katolickim.
To jednak nie wszystko. Kościół wyróżnia także strony katolickiej ze stroną nieochrzczoną i ze stroną, która porzuciła wiarę katolicką.
Zawarcie małżeństwa mieszanego
Kościół katolicki bardzo ostrożnie podchodzi do małżeństw mieszanych. Najlepszym tego wyrazem jest zakaz zawierania tego typu związków (kan. 1124 KPK) oraz przeszkoda różności religii (kan. 1086 KPK). Racją wprowadzenia takich regulacji było pragnienie zapewnienia odpowiedniej ochrony osób wyznających wiarę katolicką.
Zawarcie małżeństwa mieszanego wymaga spełnienia określonych warunków. Przede wszystkim chodzi tutaj o uzyskanie zezwolenia od ordynariusza miejscowego (najczęściej biskupa diecezjalnego; kan. 1125 n. 1-3 KPK) oraz dyspensy od przeszkody różności religii (kan. 1086 § 2 KPK).
Kolejnym warunkiem jest złożenie wyznania wiary przez stronę niekatolicką, co może prowadzić do jej przyjęcia do Kościoła katolickiego. Proboszcz, pytając o wyznanie wiary, powinien wykazać się szacunkiem i taktem, aby nie urazić strony niekatolickiej, a tym samym zadbać o dobro duchowe narzeczonych. Jeśli strona niekatolicka zgodzi się na to, składa wyznanie wiary zgodnie z przepisanym formularzem. Fakt ten odnotowuje się w księdze parafialnej.
Gdy strona niekatolicka chce pozostać przy swoim wyznaniu, proboszcz musi zwrócić się do ordynariusza miejsca po zezwolenie na zawarcie małżeństwa. Ordynariusz może udzielić zezwolenia pod warunkiem spełnienia kilku kluczowych warunków:
- strona katolicka musi złożyć oświadczenie, że nie narazi swojej wiary na niebezpieczeństwo oraz obieca, że dołoży wszelkich starań, aby dzieci zrodzone z tego małżeństwa były ochrzczone i wychowane w wierze katolickiej;
- strona niekatolicka musi być jasno poinformowana o obietnicy złożonej przez stronę katolicką oraz zrozumieć jej znaczenie i wynikające z niej obowiązki;
- obydwie strony muszą być pouczone o celach i istotnych przymiotach małżeństwa, a żadna z nich nie może ich wykluczyć.
Prośba o zezwolenie powinna zawierać dokładne dane personalne nupturientów, wskazanie słusznej przyczyny, nazwę wspólnoty religijnej strony niekatolickiej oraz opis życia religijnego stron. O dopełnienie formalności może zadbać zarówno proboszcz strony katolickiej, jak i proboszcz miejsca zamieszkania strony niekatolickiej.
W przypadku odmowy podpisania oświadczenia przez stronę niekatolicką proboszcz może sam poświadczyć, że treść rękojmi dotarła do świadomości strony niekatolickiej. Powinien przy tym zaznaczyć jednak odmowę podpisu. Jeśli strona niekatolicka nie wywiąże się z realizacji przyrzeczeń strony katolickiej, proboszcz powinien wyjaśnić powody tego stanowiska. W razie dalszego sprzeciwu sprawa zostaje przekazana ordynariuszowi, który podejmuje decyzję o dalszych krokach.
Udzielenie dyspensy jest uzależnione od złożenia oświadczenia i przyrzeczenia przez stronę katolicką, która musi zadeklarować gotowość do ochrony swojej wiary. Oświadczenie i przyrzeczenie składa się w trzech egzemplarzach, które podpisują obie strony. Jeden egzemplarz dołącza się do protokołu badania przedślubnego, drugi wysyła się wraz z prośbą o zezwolenie, a trzeci otrzymuje strona katolicka.
Forma zawarcia małżeństwa mieszanego
Zawarcie małżeństwa mieszanego wiąże się z koniecznością zachowania przepisów dotyczących formy dokonania tego aktu.
Dla ważności małżeństwa katolika z osobą innego wyznania wschodniego niezbędny jest udział świętego szafarza, czyli duchownego, który udzieli błogosławieństwa. Może to być zarówno duchowny katolicki, jak i prawosławny. Udział świętego szafarza i błogosławieństwo mają istotne znaczenie w tradycji Kościołów Wschodnich.
Jeśli zachowanie formy kanonicznej napotyka poważne trudności, ordynariusz miejscowy strony katolickiej może udzielić dyspensy od wymogu jej zachowania. Warunkiem jest jednak zasięgnięcie opinii ordynariusza miejsca, gdzie ma się odbyć się ślub, i zapewnienie jakiejś publicznej formy zawarcia małżeństwa. Dyspensa jest szczególnie istotna w przypadku małżeństw z osobami spoza Kościołów Wschodnich, gdzie zachowanie formy kanonicznej może być moralnie niemożliwe.
Narzeczeni, którzy uzyskali dyspensę, muszą wybrać jedną z publicznych form zawarcia małżeństwa. Mogą to zrobić przed ministrem katolickim, urzędnikiem stanu cywilnego lub w gronie rodzinnym w formie religijnej. Ważne jest, aby ceremonia odbyła się w obecności świadków, którzy mogą publicznie potwierdzić zawarcie związku małżeńskiego.
Warto zwrócić uwagę, że Kościół katolicki preferuje publiczną formę religijną strony niekatolickiej, jeśli taka istnieje w danej wspólnocie. Takie stanowisko jest przejawem ekumenizmu i wyraża szacunek dla innych tradycji religijnych oraz podkreśla, że małżeństwo jest instytucją prawa Bożego.
W przypadku małżeństw katolickich z osobami prawosławnymi ceremonia może odbyć się podczas Mszy świętej. Natomiast jeśli chodzi o małżeństwa z osobami innych wyznań, wymaga się zezwolenia ordynariusza miejscowego. Duchowny niekatolicki może brać udział w ceremonii, ograniczając się do czytania Pisma Świętego i wygłoszenia przemówienia, o ile nie wywoła to zgorszenia wśród parafian.
Troska o małżeństwa mieszane
Zawieranie małżeństw mieszanych w Kościele katolickim wiąże się z szeregiem specyficznych wyzwań i obowiązków, zarówno dla narzeczonych, jak i duchownych. Prawodawca kodeksowy kładzie duży nacisk na zapewnienie odpowiedniego wsparcia duchowego małżonkom katolickim oraz ich dzieciom. Celem takiego działania jest zagwarantowanie im realizowania w pełni swoich obowiązków wynikające z wyznawanej wiary.
W Instrukcji Episkopatu Polski z 1987 r. w sprawie duszpasterstwa małżeństw mieszanych zawarto szereg przejawów ekumenizmu. Dokument ten skupia się na umacnianiu więzi strony katolickiej z Kościołem współmałżonka oraz trosce o chrzest i wychowanie dzieci w wierze katolickiej. Program ten obejmuje szeroki zakres działań duszpasterskich, które mają na celu wsparcie małżonków w ich wspólnym życiu duchowym i rodzinnym.
W kontekście powyższego warto zwrócić uwagę na fakt, iż papież Jan Paweł II w dniu 25 marca 1993 r. zatwierdził Dyrektorium ekumeniczne. W dokumencie tym szczegółowo omówiono kwestie związane z małżeństwami mieszanymi. Rozdział IV tego Dyrektorium poświęcono w dużej mierze problematyce tych związków. Podkreślono w nim znaczenie ekumenizmu i współpracy między różnymi tradycjami religijnymi.
Jak wcześniej zaznaczyłem, Kościół katolicki bardzo ostrożnie podchodzi do małżeństw mieszanych. Nie oznacza to jednak, że zawarcie takiego związku nie jest możliwe. Konieczne jest spełnienie określonych w prawie warunków, co wymaga dochowania pewnych formalności.