Utrudnianie kontaktów z dzieckiem od lat budzi liczne kontrowersje i emocje – zarówno po stronach matek, jak i ojców. Z jednej strony sądy i kuratorzy próbują znaleźć skuteczne metody egzekwowania kontaktów zgodnie z orzeczeniami, z drugiej zaś w praktyce rodzice często napotykają trudności w realizacji tych spotkań. Niedawno po raz kolejny pojawił się postulat wprowadzenia do Kodeksu karnego sankcji za uporczywe utrudnianie kontaktów. Czy takie rozwiązanie jest potrzebne? A jeśli tak, to jak miałoby wyglądać?
Czy utrudnianie kontaktów stanie się przestępstwem?
Proponowana zmiana w Kodeksie karnym dotyczy dodania art. 244d. W przepisie tym miałaby zostać przewidziana kara grzywny, ograniczenia wolności, a nawet pozbawienia wolności do dwóch lat dla rodziców, którzy uporczywie nie stosują się do orzeczeń sądu dotyczących kontaktów z dzieckiem. Dodatkowo, sąd miałby możliwość orzeczenia nawiązki na rzecz poszkodowanego rodzica w wysokości co najmniej 500 zł za każde naruszenie. Ściganie przestępstwa następowałoby jednak wyłącznie na wniosek pokrzywdzonego.
W świetle powyższego należy zwrócić uwagę na nieostre kryterium uporczywości. Otóż nie da się go zdefiniować na gruncie ustawowym, stąd też interpretacja pozostałaby w gestii sądów. Poza tym trzeba mieć na względzie fakt, że każda sprawa jest inna. Z tego względu należy podchodzić do niej w indywidualny sposób. Co więcej, uporczywość może przejawiać się na różne sposoby, o czym także warto pamiętać.
W tym kontekście warto dodać jeszcze jedną rzecz. Mianowicie utrudnianie kontaktów bądź też ich uniemożliwianie jest przejawem alienacji rodzicielskiej. Ponadto w niektórych przypadkach można mówić o naruszeniu dóbr osobistych.
Dlaczego obecne przepisy są niewystarczające?
Obecnie kwestie związane z niewykonywaniem orzeczeń dotyczących kontaktów regulują przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. Chodzi tutaj o artykuły 59815 i 59816. Zawarte w nich dyspozycje pozwalają sądom opiekuńczym nakładać kary pieniężne na rodzica, który utrudnia kontakt z dzieckiem. Warto zwrócić uwagę, iż sąd może nakazać zapłatę określonej kwoty za każdy niewykonany kontakt.
W praktyce jednak mechanizmy, o których mowa powyżej, bywają nieskuteczne. W dodatku w dniu 22 czerwca 2023 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że kara pieniężna za utrudnianie kontaktów nie może być nakładana, jeśli dziecko samo odmawia spotkań z drugim rodzicem, pod warunkiem że nie wynika to z manipulacji rodzica sprawującego nad nim opiekę (sygn. akt SK 3/20). Wyrok ten znacząco ograniczył możliwości egzekwowania kontaktów w przypadkach bardziej skomplikowanych.
Dlaczego penalizacja może być konieczna?
Uporczywe utrudnianie kontaktów z dzieckiem przez jednego z rodziców często przybiera formę przemocy emocjonalnej. Działania takie, jak świadome izolowanie dziecka, zasłanianie się dobrem dziecka bez obiektywnych podstaw, czy nierealizowanie orzeczeń sądowych, mogą prowadzić do powstania negatywnych skutków emocjonalnych i psychicznych, szczególnie dla dziecka.
Istnieją sytuacje, w których dotychczasowe sankcje o charakterze cywilnoprawnym są niewystarczające. Przykładowo, jeśli rodzic wielokrotnie ignoruje orzeczenia sądu i nie ponosi żadnych konsekwencji, wprowadzenie odpowiedzialności karnej mogłoby działać odstraszająco i skłonić do przestrzegania postanowień sądowych. Skazanie za przestępstwo wiązałoby się bowiem nie tylko z sankcją, ale i z wpisem do Krajowego Rejestru Karnego, co może np. utrudnić poszukiwanie pracy.
Penalizacja utrudniania kontaktów powinna być stosowana wyłącznie w szczególnie drastycznych przypadkach. Chodzi tutaj np. o przypadki, gdy rodzic działa z premedytacją, mimo wcześniejszych sankcji cywilnych. Należy też pamiętać, że w sprawach kontaktów z dzieckiem kluczowe jest uwzględnienie dobra małoletniego i jego opinii. Jest to szczególnie ważne w przypadku starszych dzieci.
Utrudnianie kontaktów – czy zmiany są realne?
Pomimo że propozycja penalizacji uporczywego utrudniania kontaktów nie jest nowa, dotychczas nie wprowadzono jej w życie. Większość projektów legislacyjnych w tej sprawie kończyło w „parlamentarnych zamrażarkach”. Temat ten powraca jednak co pewien czas, co pokazuje, jak istotny jest to problem w polskim systemie prawnym.
Nowe przepisy mogłyby być opracowane na wzór tych dotyczących niealimentacji, w których przewidziano zarówno sankcje karne, jak i możliwość uniknięcia odpowiedzialności po uregulowaniu zaległości. Podobne podejście mogłoby znaleźć zastosowanie w przypadku kontaktów z dzieckiem.
Wprowadzenie kar za uporczywe utrudnianie kontaktów z dzieckiem to temat trudny i budzący liczne kontrowersje. Z jednej strony może to być skuteczne narzędzie w walce z rodzicami celowo ignorującymi orzeczenia sądu, z drugiej zaś – wymaga ostrożności, aby nie doprowadzić do jeszcze większej eskalacji konfliktów między rodzicami. Zawsze kluczowe jest jednak dobro dziecka, które powinno pozostać w centrum każdej decyzji sądu oraz ustawodawcy.