Uzależnienia są poważnym problemem społecznym, ponieważ mają one silny wpływ na różne aspekty życia. Wśród nich należy wskazać również życie małżeńskie. Co więcej, fakt, iż dana osoba jest od czegoś uzależniona, może skutkować nieważnością związku. W moim kolejnym artykule przyjrzymy się najczęściej spotykanym uzależnieniom i zastanowimy się, jaki jest ich wpływ na ważność małżeństwa w świetle prawa kościelnego.
Uwagi ogólne
Jakiś czas temu pisałem już o małżeństwie w prawie kanonicznym na moim blogu. W artykule tym omówiłem najważniejsze kwestie związane z tym sakramentem i tym samym zachęcam do jego lektury.
Niemniej jednak chciałbym zwrócić uwagę na problem tzw. zgody małżeńskiej (konsensu małżeńskiego). To właśnie jej wyrażenie jest elementem konstytutywnym małżeństwa (matrimonium facit consensus). W praktyce oznacza to, że do ważności związku wymagane jest, aby czynność ta przebiegła bez żadnych uchybień.
Praktyka pokazuje, że wielu narzeczonych wyraża zgodę małżeńską, będąc w takim stanie psychicznym, który wyklucza ważne zawarcie związku. Najlepszym tego przykładem są uzależnienia – od alkoholu, hazardu, pornografii, a nawet od rodziców.
Uzależnienie od alkoholu a stwierdzenie nieważności małżeństwa
Uzależnienie od alkoholu jak najbardziej może stanowić powód uznania małżeństwa za nieważne. W takim przypadku można mówić o niezdolności do zawarcia małżeństwa z przyczyn natury psychicznej.
Żeby jednak sąd biskupi mógł orzec nieważność danego związku ze wskazanego powyżej tytułu, musi on uzyskać tzw. pewność moralną, która powinna dotyczyć wpływu uzależnienia na ważność zgody małżeńskiej. Innymi słowy, musi być pewność, że dana osoba cierpiała na chorobę alkoholową w momencie zawierania związku.
Na fakt ten należy powołać się, pisząc skargę powodową. Co więcej, niezbędne jest wskazanie dowodów, jeżeli takie istnieją. Może to być np. dokumentacja medyczna chorego. Ponadto trzeba pamiętać o świadkach, których zeznania mogą potwierdzić uzależnienie. Warto jednak pamiętać, że sąd biskupi skieruje osobę, która ma problem z alkoholem na badanie biegłego. Co ważne, jego wynik nie przesądza o ważności albo nieważności małżeństwa, aczkolwiek będzie stanowił istotną wskazówkę dla sądu.
W tym miejscu warto zaznaczyć jedną rzecz. Otóż choroba alkoholowa ma różne stadia, a osoby uzależnione od alkoholu różnie zachowują się pod jego wpływem. Może się zdarzyć, że ktoś celowo ukrywa swój problem, bądź też przeszedł wcześniej terapie, jednakże powrócił do nałogu. Wszystkie te okoliczności mogą być istotne dla sądu, aczkolwiek decydujący jest tutaj moment zawarcia małżeństwa.
Hazard a stwierdzenie nieważności małżeństwa
Innym dość często spotykanym uzależnieniem jest uzależnienie od hazardu. Stanowi ono niezwykle poważny problem, albowiem dla nałogowego hazardzisty gra staje się całym światem. Tym samym zapomina on o innych sprawach, np. związanych ze swoją rodziną, a ponadto potrafi roztrwonić majątek, czym działa na szkodę swoich najbliższych.
W świetle przepisów Kodeksu Prawa Kanonicznego hazard można rozpatrywać w kilku aspektach. Po pierwsze może on stanowić przejaw braku rozeznania oceniającego dotyczącego praw i obowiązków małżeńskich. Po drugie może on wynikać z psychicznej niezdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich.
Żeby dane małżeństwo zostało uznane za nieważne z powodu uzależnienia od hazardu, okoliczność ta musi istnieć w momencie zawarcia związku. Decydujący głos w sprawie zawsze należy do sądu biskupiego, który z pewnością będzie chciał skorzystać z pomocy biegłego.
Uzależnienie od pornografii
Uzależnienie od pornografii jest coraz poważniejszym problemem. Wobec rozwoju technologii dostęp do materiałów o charakterze pornograficznym stał się znacznie łatwiejszy, niż miało to miejsce przed laty.
Psychologowie wskazują, że osoby, które często sięgają po treści pornograficzne, mają problemy z budowaniem trwałych relacji społecznych. Co więcej, mają one także trudności w sferze seksualnej związane z rozbieżnościami pomiędzy rzeczywistością a tym, co oglądają na ekranie.
W tym przypadku małżeństwo może zostać uznane za nieważne z powodu braku rozeznania oceniającego dotyczącego praw i obowiązków małżeńskich, psychicznej niezdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich, a nawet impotencji. W kontekście tej ostatniej okoliczności należy wskazać, iż osoba, która jest uzależniona od pornografii, może być niezdolna do współżycia z daną osobą bądź w ogóle z innymi osobami.
Również w tym wypadku dla sądu biskupiego duże znaczenie będzie mieć opinia biegłego – seksuologa, psychologa bądź psychiatry.
Uzależnienie od rodziców
Uzależnienia od rodziców nie należy traktować w kategoriach nałogu. Jest to bowiem chorobliwe przywiązanie danej osoby do swoich rodziców, które przejawia się przede wszystkim uzależnieniem swojego postępowania od ich decyzji. Takie zachowanie uniemożliwia budowanie pełnowartościowej relacji małżeńskiej i jest spowodowane pewnego rodzaju niedojrzałością emocjonalną.
W omawianej sytuacji małżeństwo może być nieważne ze względu na psychiczną niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich. Dla sądu istotna będzie nie tylko opinia biegłego, ale i zeznania świadków, którzy mogą potwierdzić zachowania będące przejawem uzależnienia.
Uzależnienia mogą mieć różną formę, wiele jest bowiem czynników uzależniających. Oprócz okoliczności, które omówiłem powyżej, warto wspomnieć również o uzależnieniu od gier komputerowych i pracy. Każdy z tych problemów może skutkować nieważnością związku, o ile był w stanie uszkodzić zgodę małżeńską.