Małżeństwo w prawie kanonicznym nie jest jedynie formalnym związkiem dwojga ludzi, ale wspólnotą życia, opartą na określonych obowiązkach. W kontekście procesów o stwierdzenie nieważności małżeństwa w wielu sprawach szczególne znaczenie ma kwestia, czy jedno z małżonków faktycznie nie podjęło istotnych obowiązków małżeńskich z powodu zaburzenia psychicznego (kan. 1095 n. 3 Kodeksu Prawa Kanonicznego). W niniejszym artykule przedstawiam kluczowe zobowiązania, jakie wynikają z przepisów, zarówno wobec współmałżonka, jak i względem dobra potomstwa.
Istotne obowiązki małżeńskie względem małżonka
Na wstępie warto zaznaczyć, że w Kodeksie Prawa Kanonicznego nie ma katalogu istotnych obowiązków małżeńskich. Co prawda można je wyinterpretować z przepisów, jednakże ich konkretyzacja jest efektem orzecznictwa sądów kościelnych, a także nauki prawa kanonicznego.
Mając na uwadze powyższe, można tutaj wskazać na:
- obowiązek zachowania wierności – wierność w małżeństwie obejmuje zarówno sferę emocjonalną, jak i fizyczną; zdrada narusza więc podstawową zasadę jedności małżeńskiej;
- obowiązek pożycia intymnego – relacje małżeńskie nie ograniczają się wyłącznie do sfery duchowej, ale obejmują także pożycie intymne, które jest istotnym elementem budowania więzi między małżonkami;
- obowiązek zachowania nierozerwalności związku – małżeństwo w Kościele katolickim jest związkiem trwałym i nierozerwalnym, co oznacza brak możliwości rozwiązania go przez wolę stron;
- obowiązek pielęgnowania wspólnoty życia – wspólne życie małżeńskie wymaga zaangażowania w rozwój relacji, budowanie więzi emocjonalnej oraz dbałość o wspólne cele;
- obowiązek pomocy i troski – każdy z małżonków zobowiązany jest do wspierania drugiej strony zarówno w codziennych sprawach, jak i w trudnych sytuacjach życiowych;
- obowiązek dążenia do świętości – życie małżeńskie powinno opierać się na wartościach chrześcijańskich, wzajemnym szacunku i dążeniu do moralnej doskonałości.
Jak zatem widać, istotnych obowiązków małżeńskich jest naprawdę sporo. Podkreślę jeszcze raz, że wskazane powyżej kwestie odnoszą się do relacji pomiędzy małżonkami.
Istotne obowiązki małżeńskie względem dzieci
Istotne obowiązki małżeńskie dotyczą również dzieci. Rodzicielstwo bowiem łączy się z koniecznością zapewnienia potomstwu optymalnych warunków rozwoju i wychowania.
W kontekście powyższego wskazać należy:
- obowiązek otwartości na potomstwo – małżeństwo ze swej natury ukierunkowane jest na prokreację, co oznacza gotowość do przyjęcia daru życia;
- obowiązek akceptacji potomstwa – każde dziecko, które przychodzi na świat w małżeństwie, powinno być przyjęte z miłością i odpowiedzialnością;
- obowiązek wychowania ogólnoludzkiego – rodzice mają obowiązek zapewnić dziecku wszechstronny rozwój, zarówno fizyczny, jak i intelektualny;
- obowiązek wychowania religijnego – przekazywanie wartości religijnych i moralnych stanowi kluczowy aspekt wychowania dzieci w duchu chrześcijańskim.
Małżonkowie powinni być więc otwarci na przyjęcie potomstwa oraz gotowi do zapewnienia swoim dzieciom odpowiednich warunków rozwoju.
Znaczenie obowiązków małżeńskich w procesach o stwierdzenie nieważności
Niepodjęcie istotnych obowiązków małżeńskich może stanowić przesłankę do stwierdzenia nieważności małżeństwa. Sąd biskupi, analizując taki przypadek, bada m.in. istnienie zaburzeń psychicznych. Mogą one bowiem uniemożliwić jednej ze stron realizację podstawowych zobowiązań wynikających z zawarcia związku. Ocenie podlega zarówno relacja między małżonkami, jak i ich stosunek do potomstwa.
Wypełnianie istotnych obowiązków małżeńskich stanowi fundament prawidłowo funkcjonującego związku i rodziny. Ich zaniedbywanie może jednak wynikać z przyczyn natury psychicznej. Te z kolei mogą skutkować nieważnością małżeństwa, o której orzeka sąd biskupi.