Wiele osób zastanawiających się nad możliwością stwierdzenia nieważności swojego małżeństwa w zastanawia się, czy zaburzenia psychiczne współmałżonka mogą stanowić do tego podstawę. Okazuje się bowiem, że zaburzenia psychiczne, w tym zaburzenia osobowości, są jedną z najczęstszych przyczyn nieważności małżeństwa. Co to oznacza w praktyce i jakie są przesłanki ku temu? Postaram się to wyjaśnić w poniższym artykule.
Zgoda małżeńska a zaburzenia psychiczne
Jednym z tych warunków ważności związku jest zdolność do wyrażenia zgody małżeńskiej. Co ważne, musi się to odbyć w sposób świadomy i dobrowolny, a ponadto wolny od różnego rodzaju defektów natury psychicznej.
W kan. 1095 Kodeksu Prawa Kanonicznego wskazano wprost, że nie mogą zawrzeć ważnego małżeństwa osoby:
- pozbawione wystarczającego używania rozumu;
- nieposiadające dostatecznego rozeznania w zakresie istoty małżeństwa i obowiązków z niego wynikających;
- niezdolne do podjęcia obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej.
Oznacza to, że jeżeli przynajmniej u jednej ze stron występowały poważne zaburzenia psychiczne w chwili zawierania małżeństwa i miały one wpływ na decyzję o jego zawarciu lub zdolność do realizowania małżeńskich obowiązków, fakt ten może być podstawą do stwierdzenia nieważności związku.
Przykładowe zaburzenia osobowości mające wpływ na nieważność małżeństwa
W praktyce sądów kościelnych często analizuje się konkretne rodzaje zaburzeń osobowości, które mogą wpływać na ważność zawartego małżeństwa. Do najczęściej występujących należą:
- osobowość narcystyczna – osoby zmagające się z tym problemem mają trudność w budowaniu relacji opartych na empatii i wzajemnym szacunku, często manipulują partnerem i nie są zdolne do ofiarności wymaganej w małżeństwie;
- osobowość histrioniczna – zaburzenie to charakteryzuje się silną potrzebą uwagi i teatralnymi zachowaniami;
- osobowość z pogranicza (borderline) – osoby z tym zaburzeniem cechuje niestabilność emocjonalna i trudności w budowaniu relacji, co może uniemożliwiać trwałe zaangażowanie w relację małżeńską;
- osobowość zależna – nadmierna zależność od innych, przede wszystkim rodziców, może powodować, że decyzja o małżeństwie nie była w pełni wolna;
- zaburzenia dysocjacyjne z elementami agresji – antyspołeczne skłonności i brak kontroli nad emocjami, które uniemożliwiają tworzenie prawidłowo funkcjonującego związku.
Jak zatem widać, katalog zaburzeń psychicznych jest bardzo szeroki.
Rola biegłych w procesie
W procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa, w którym za powód ewentualnej nieważności uznaje się występowanie zaburzenia psychicznego, kluczowe znaczenie mają opinie biegłych. Chodzi tutaj o psychologów lub psychiatrów. To oni oceniają, czy w danym przypadku zaburzenia psychiczne miały wpływ na zdolność do zawarcia związku i realizowania jego obowiązków. Sam fakt istnienia zaburzenia psychicznego nie przesądza jeszcze o nieważności związku. Decydujący jest bowiem jego wpływ na daną osobę i jej zdolność do zawarcia małżeństwa.
Należy jednak podkreślić, że w każdym przypadku ostateczna decyzja należy do sądu. Opinia biegłego ma wartość pomocniczą.
Zaburzenia psychiczne mogą być podstawą do stwierdzenia nieważności małżeństwa w Kościele katolickim, jeśli uniemożliwiały one wyrażenie ważnej zgody małżeńskiej lub realizację istotnych obowiązków. Każdy przypadek wymaga jednak indywidualnej analizy. W tego typu postępowaniach dużą rolę odgrywają biegli, którzy dokonują badań psychologicznych lub psychiatrycznych.