W polskim prawie rodzinnym władza rodzicielska jest ściśle powiązana z posiadaniem pełnej zdolności do czynności prawnych. W praktyce oznacza to, że osoba, która nie ukończyła 18 roku życia, nie może sprawować władzy rodzicielskiej, nawet jeśli urodziła dziecko. Postaram się wyjaśnić tę kwestię w moim następnym artykule.
Dlaczego niepełnoletnia matka nie ma władzy rodzicielskiej?
Władza rodzicielska to nie tylko prawa, ale i obowiązki. Wiąże się ona bowiem m.in. z koniecznością zapewnienia dziecku środków utrzymania, wychowania, reprezentowania go przed sądami czy urzędami. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na przepisy Kodeksu cywilnego, zgodnie z którymi pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą osiągnięcia pełnoletności, czyli – zasadniczo – po ukończeniu 18 lat.
Jeśli zatem matka dziecka nie osiągnęła jeszcze tego wieku, to – mimo biologicznego macierzyństwa – formalnie nie przysługuje jej władza rodzicielska.
Czy władzę rodzicielską może przejąć ojciec?
Zgodnie z art. 94 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli jedno z rodziców nie żyje, zostało pozbawione władzy rodzicielskiej, albo nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych (czyli np. jest niepełnoletnie), władza rodzicielska przysługuje drugiemu z rodziców. Zatem jak najbardziej możliwe jest, że władza rodzicielska będzie przysługiwać wyłącznie ojcu.
Władza rodzicielska, gdy oboje rodzice są niepełnoletni
W takim przypadku żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka ani podejmować za nie decyzji. Aby zabezpieczyć sytuację prawną dziecka, konieczne jest zatem ustanowienie opiekuna prawnego. Robi to sąd rodzinny z urzędu, zazwyczaj wybierając do tej roli jednego z dziadków dziecka.
Jeżeli jednak z jakiegoś powodu nie jest to możliwe, sąd może ustanowić kuratora, który będzie działać w imieniu dziecka do czasu osiągnięcia przez matkę (lub ojca) pełnoletniości.
Czy niepełnoletnia matka na zawsze traci władzę rodzicielską?
Utrata władzy rodzicielskiej w przypadku niepełnoletniej matki ma charakter tymczasowy i wynika wyłącznie z jej braku pełnej zdolności do czynności prawnych. Gdy matka osiągnie pełnoletność, z mocy samego prawa odzyska pełnię władzy rodzicielskiej – bez konieczności składania dodatkowych wniosków czy przechodzenia przez postępowania sądowe.
Niepełnoletnia matka nie może sprawować władzy rodzicielskiej nad swoim dzieckiem do momentu osiągnięcia pełnoletności. W tym czasie funkcję opiekuna prawnego sprawuje zwykle jeden z jej rodziców albo kurator wyznaczony przez sąd. Po osiągnięciu pełnoletniości matka automatycznie nabywa pełnię władzy rodzicielskiej.